Przemoc fizyczna

Jeśli twoje dziecko widzi, że na ulicy dochodzi do przemocy np. kilkoro ludzi bije się, może zareagować na dwa sposoby. Jeśli czuje się zagrożone, powinno uciec w bezpieczne miejsce. Jeśli czuje się bezpieczne, może wezwać policję lub straż miejską. Najłatwiej zrobić to, dzwoniąc na 999, 112.

Zapobieganie przemocy fizycznej w internecie polega głównie na tym, że dziecko nie powinno samo publikować ani nigdzie wysyłać zdjęć czy filmów zawierających sceny przemocy. Nie powinno także wyszukiwać takich treści w wyszukiwarce internetowej – w tym celu należy wypracować z dzieckiem jego własne, pozytywne zainteresowania oraz pokazać różnicę między przemocą fizyczną a „walką" pokazaną np. na filmie (w internecie jest wiele ujęć, pokazujących, że albo aktorzy udają, albo zamiast nich walczą kaskaderzy: osoby specjalnie wytrenowane, które potrafią w ostatniej chwili zmniejszyć siłę ciosu do minimum). W przypadku gier komputerowych ze scenami walk, sprawa jest jasna: mogą być one obrazami przemocy, mimo że nie dotyczą prawdziwych osób.

Specjalne oznaczenia umieszczone w widocznym miejscu opakowania, okładki lub strony informacyjnej o grze wskażą sugerowaną odpowiedniość gry do wieku i rozwoju emocjonalnego dziecka. Warto też wyjaśnić pojęcie „nadmiernej, nieuzasadnionej siły", pozytywnej i negatywnej roli siły (jej przydatności, rozwijania, używania) w codziennym życiu oraz długoterminowej skuteczności utrzymywania kontaktów z innymi ludźmi na drodze wymiany dóbr/korzyści i negocjacji – zamiast zabierania siłą, kradzieży, manipulacji.

Pornografia

Pornografia należy do treści szkodliwych. To takie treści, które w określonych przypadkach są prawnie dozwolone (legalne) dla osób dorosłych, ale uznaje się, że dla dobra rozwoju emocjonalnego i społecznego dzieci nie powinny być im udostępniane. Pornografia grozi zaburzeniem rozwoju stosunków z innymi ludźmi: traktowaniem ich jedynie w kontekście własnych potrzeb, bez zrozumienia, empatii, zaangażowania emocjonalnego, uczciwej wymiany.

Określenie czym jest, a czym nie jest pornografia, jest skomplikowane. W kulturze europejskiej jako praktyczną normę przyjmuje się, że pornografią nie jest np. widok fragmentu lub całości nagiego ciała człowieka, bez zbliżenia ani podkreślania szczegółów anatomicznych, utrzymanego w kontekście reklamy/informowania kostiumu kąpielowego, bielizny, innej odzieży, karmienia piersią, pokazów mody i kreacji na przyjęcia okolicznościowe, sztuki historycznej (np. posąg Dawida czy Wenus z Milo).

Istnieje mnóstwo informacji na temat zapobiegania kontaktom dziecka z pornografią, które nie zaburzają jego naturalnego zainteresowania własną płcią i płcią przeciwną. Najlepiej zasięgnąć opinii psychologa-specjalisty. Z praktycznej perspektywy wychowawczej, udzielanie szczerych odpowiedzi, bez wchodzenia w nadmierne szczegóły, pozwala zaspokoić ciekawość i zbudować autorytet rodzica – autorytetu można potem użyć, aby postawić jasną granicę, jakich treści, słów, obrazów czy filmów dziecko nie powinno szukać w internecie. Pomaga także rozwój pozytywnych zainteresowań, który zapewnia dziecku satysfakcję, poczucie spełnienia, sukcesu i nagrody.

Hazard

W Polsce hazard w internecie podlega prawnej regulacji. Istnieją legalne strony internetowe oraz wiele stron nielegalnych, gdzie można „grać" – czyli wpłacić rzeczywiste pieniądze i liczyć na ich pomnożenie, licząc na szczęście, a nie na własny wysiłek, umiejętności czy kwalifikacje. Zagrożenie hazardem polega na tym, że dziecko może marnować własne pieniądze lub pozyskiwać pieniądze w sposób niezgodny z prawem (kradzieże, wyłudzenia, wyzyskująca praca „na czarno"), a także, że nabędzie przekonania, że w życiu pieniądze są nieważne: że można nimi szastać impulsowo i bez konsekwencji na lewo i prawo, oraz że można je zdobyć bez używania własnej wiedzy lub umiejętności.

Opisane zagrożenie występuje także w przypadku trzech innych sytuacji, które obecnie nie są określane pod względem prawnym jako hazard. Chodzi o sztuczki sprzedażowe stosowane np. przez producentów gier komputerowych: (1) losowe skrzynie nagród, czyli produkty o nieznanej, potencjalnie zmiennej zawartości, (2) o „pay to win", czyli konieczności kupienia za rzeczywiste pieniądze przedmiotów w grze, aby móc w nią grać na poziomie dającym przyjemność, (3) typowe gry hazardowe (kości, ruletka, wiele gier karcianych), w których nie występuje możliwość zamiany wygranej w grze na rzeczywiste pieniądze. Warto zwrócić na nie uwagę, ponieważ działa w nich ten sam mechanizm co w innych przedsięwzięciach hazardowych.

Aby zapobiec zagrożeniu hazardem, należy wypracować w dziecku szacunek do pieniędzy. Musi ono wiedzieć, w jaki sposób się je wydaje, ile co w życiu kosztuje, ile wysiłku, czasu, sprytu potrzeba, by je zarobić. Musi znać plusy posiadania pieniędzy, ale też rozumieć minusy nieposiadania/utraty pieniędzy.

Oczywiście, nielegalne strony i aplikacje hazardowe warto zablokować w przeglądarce komputera czy telefonu.

Informacje prywatne

Uczymy dzieci, żeby nie mówiły obcym, jak się nazywają, gdzie mieszkają, ile mają lat, czy rodzice są w domu, żeby nie podawały swojego numeru telefonu i tak dalej. Są to informacje prywatne, których dzieci nie powinny podawać osobom nieznanym, nawet jeśli wyglądają lub podają się za uprawnione jak policjanci, księża, lekarze, nauczyciele.

Tych samych informacji – plus haseł do kont na różne portale, aplikacje, konta pocztowe, użytkowników, graczy – dzieci nie powinny również podawać w internecie. w świecie cyfrowym zachowanie prywatności jest o wiele trudniejsze niż w świecie fizycznym. Ujawnienie informacji może nastąpić bowiem nie na jeden, ale na trzy sposoby:

  • ustnie – np. rozmawiając przez wideokomunikator lub podczas gry online,
  • pisemnie – np. pisząc na chacie tekstowym, robiąc wpis lub komentarz w mediach społecznościowych, wstawiając komentarz lub pytanie albo odpowiadając na pytanie na forum hobbystycznym,
  • obrazkowo – np. wstawiają w media społecznościowe zdjęcia, na których znajduje się wnętrze mieszkania, samochód, inne posiadane cenne lub drogie przedmioty.

Dzieci ujawniają informacje prywatne swoje i innych członków rodziny częściej w internecie niż w świecie fizycznym. Sprzyja temu anonimowy i rozrywkowy charakter kontaktów internetowych. Osoby niepowołane mogą łatwiej podszyć się pod osoby powołane.

Gdy zdarzy się, że ujawnione zostaną informacje prywatne, przede wszystkim należy sprawdzić, czy uda się usunąć podane informacje. Można tak zrobić np. ze zdjęciem w portalu społecznościowym. Komentarz na forum internetowym można skasować lub edytować. Trzeba to jednak zrobić natychmiast. Niektóre portale posiadają filtry, które wyłapują podobne informacje i od razu je kasują. Podobnie wygląda sytuacja z informacją, która zostanie udostępniona na chacie tekstowym – z tą różnicą, że jeśli chat nie jest nagrywany i szybko pojawiają się kolejne wpisy, jest spora szansa, że niewiele osób zauważy wpadkę.

Informacje prywatne różnią się znacznie, jeśli chodzi o zakres i szybkość wyrządzenia szkód. Wszystkie informacje bezpośrednio związane z dostępem do danych (hasła) lub finansów (numery) mogą wyrządzić ogromne szkody. Inne tak jak adres czy zdjęcie własne mogą być szkodliwe, ale nie muszą. Wszystko zależy, w jakiej sytuacji i do kogo zostanie ujawniona informacja.

Dlatego w przypadku tego zagrożenia należy przede wszystkim skupić się na profilaktyce: czyli nauczeniu dziecka listy tematów, o których nie należy mówić ani pisać, oraz wymijających odpowiedzi, gdy ktoś zada pytanie na tematy z tej listy.

Na koniec ciekawostka: jedna z klasycznych prac domowych wypracowanie „Kim są moi rodzice?" narusza obecne podejście do prywatności. Nauczyciel nie powinien zadawać takiej pracy – a dziecko ma prawo odmówić jej przygotowania bez konsekwencji.

Finanse

Dzięki elektronicznym kontom, płatnościom i zakupom, przez internet przepływa mnóstwo pieniędzy i mnóstwo ofert zakupu/sprzedaży. Większość z nich jest w pełni legalna i pochodzi z właściwych źródeł. Jednak wiele z nich pochodzi od złodziei, oszustów i cwaniaków, którzy żerują na nieznajomości użytkowników internetu.

W świecie fizycznym oszustwa pieniężne dzielą się na trzy najczęstsze grupy:

  • fałszywy powód wydania pieniędzy – np. zła naklejka ze zbyt wysoką ceną na produkcie w sklepie, towar podrobiony,
  • fałszywy odbiorca pieniędzy – np. firmy oferujące przedsiębiorcom „fakultatywny" wpis do swojego katalogu podmiotów gospodarczych,
  • fałszywe środki płatnicze – np. fałszywe pieniądze.

Te same grupy oszustw występują w internecie np. dziecko może zobaczyć reklamę wielkiej zniżki na zakup ulubionej zabawki, która okaże się podróbką albo która nie zostanie w ogóle wysłana.

Ochrona przed zagrożeniami finansowymi wydaje się bardzo prosta: nie dawać dziecku do dyspozycji w internecie żadnych środków finansowych. Jednak przestępcy potrafią tak podejść nieświadome dziecko, że może ono „pożyczyć" kartę kredytową rodziców, albo wpłacić swoje prawdziwe pieniądze na bankowe konto oszustów, albo „zapłacić" w inny sposób np. ujawniając prywatne dane swoje/rodziców lub przekazując zdjęcia swoje/rodzeństwa. Dlatego warto również nauczyć dziecko, że zakupy w internecie może robić wspólnie z rodzicami: dorośli sprawdzą wtedy, czy oferta jest uczciwa i czy dostawca nie jest oszustem.

Kilka osobnych słów należy poświęcić na fałszywym fakturom i rachunkom przesyłanych na konta pocztowe. To popularny sposób na wyłudzenie pieniędzy. Faktury przesyłane poza typowymi terminami wystawienia mogą być fałszywe. Także do faktur/rachunków ze znanych firm, z którymi jednak nie masz podpisanej umowy ani nie kupowałeś ostatnio, trzeba podejść z ostrożnością. Prawdziwa faktura powinna mieć potwierdzenie w innym miejscu np. kopia znajduje się w twoim profilu klienta na portalu firmy-dostawcy, powinna zawierać właściwą kwotę, a jeśli zawiera linki, to powinny one odsyłać na prawidłową stronę firmy-dostawcy (nazwa strony musi zgadzać się co do litery).

Wirusy i hakerzy

Warto uczulić dziecko na dwa najpopularniejsze zagrożenia: szkodliwe pliki ściągane z internetu (także z legalnych stron) oraz korzystanie ze szkodliwych stron.

Szkodliwe pliki to takie, które wydają się bezpieczne i przydatne (np. filmy, muzyka, programy na komputer, aplikacje na smartfon), ale w rzeczywistości zawierają wirusy lub programy szpiegowskie. Właśnie te niepożądane dodatki do plików mogą wyrządzić szkody w komputerze np. wykraść lub skasować pliki z dysku twardego, zainstalować program szpiegowski lub program będący częścią wielkiej sieci cyberprzestępczej (tzw. botnetu), czyli zainfekowanych komputerów, przy pomocy których przestępcy wysyłają spam, włamują się na strony internetowe lub do sieci firm, urzędów, osób prywatnych.

Aby ochronić się przed nimi należy:

  • zainstalować na smartfonie aplikację zabezpieczającą z oficjalnego sklepu – nauczyć dziecko sprawdzania, czy zabezpieczenia są włączone, i jeśli nie są, to jak je włączyć,
  • korzystać wyłącznie z oficjalnych sklepów z aplikacjami, grami, programami – nauczyć dziecko, jak wygląda przycisk do ściągnięcia programu, a który przycisk to reklama,
  • umówić się z dzieckiem, że pliki z internetu ściągacie wspólnie – chyba że źródłem jest strona, którą już wcześniej „przerobiliście". Oczywiście, nie należy klikać w linki do programów, przesłanych w e-mailach!

Co robić gdy wydarzy się coś niepokojącego

  • Upewnij się, że dziecko jest bezpieczne.
  • Wypytaj, co się stało – jakie to było zagrożenie.
  • Mów spokojnie i zapewnij dziecko, że nie ma w tej sytuacji jego winy.
  • Powiadom odpowiednie osoby lub instytucje, dostarczając informacje zgodnie z tym, co powiedziało dziecko.
  • Jeśli nie czujesz się biegle w korzystaniu z internetu lub w zwalczaniu zagrożeń internetowych, nie uruchamiaj samodzielnie komputera – zgłoś się do punktu naprawy lub zasięgnij opinii eksperta.

Jak zgłaszać nadużycia w internecie?

Policja 997
Zgłoszenie informacji można przekazać telefonicznie lub wysłać e-mailem na adres cyber-kgp@policja.gov.pl, przy czym policja ostrzega, że taka wiadomość nie posiada statusu złożenia oficjalnego zawiadomienia o przestępstwie. Oficjalne zawiadomienie trzeba złożyć pisemnie: albo na komisariacie, albo wysłać listem.

Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 800 12 12 12
Jest to numer bezpłatny, czynny od 8.15 do 20.00, przeznaczony dla dzieci, ale dzwonić mogą również dorośli.

Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111
Jest to numer bezpłatny, czynny od 12 (południe) do 2 w nocy. Psycholodzy i pedagodzy dopytają o szczegóły, co dziecko martwi, niepokoi, jakie ma problemy, co chce zmienić. Można również napisać wiadomość poprzez formularz na stronie https://116111.pl/napisz. Wiadomość może zawierać do 3000 znaków i nie może zawierać wulgaryzmów.

Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100 100
Pytanie można zadać telefonicznie, e-mailem na adres pomoc@800100100.pl lub przez formularz na stronie https://800100100.pl/napisz. Wiadomość może zawierać do 3000 znaków. Można wybrać temat: trudności wychowawcze/metodyczne, zagrożenie bezpieczeństwa dziecka, inne.

Dyżurnet.pl
Nielegalne treści można zgłosić na trzy sposoby: poprzez dedykowany formularz https://dyzurnet.pl/formularz/, e-mailem dyzurnet@dyzurnet.pl albo telefonicznie 801 615 005. Formularz składa się z kilku gotowych pól, gdzie można wybrać rodzaj zgłaszanych treści, adres www zgłaszanej strony.